Sygnalista - psychologiczne wyzwania zgłaszania nieprawidłowości w pracy

Z dniem 25 września 2024 roku w Polsce zaczęła obowiązywać ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (ISAP), która wdraża dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937. Celem ustawy jest ochrona osób zgłaszających naruszenia prawa, tzw. sygnalistów. Choć prawo zapewnia im ochronę przed odwetem, to psychologiczne wyzwania związane z rolą sygnalisty pozostają ogromne.

Psychologiczne wyzwania sygnalistów

Decyzja o zgłoszeniu nieprawidłowości to często wewnętrzna walka pomiędzy własną bezpieczeństwem a poczuciem odpowiedzialności wobec wspólnoty. Badania wskazują, że główne psychologiczne wyzwania sygnalisty to:

• Lęk przed odwetem: możliwość utraty pracy, degradacji, mobbingu czy wykluczenia z zespołu.
• Izolacja społeczna: strach przed utratą relacji zawodowych i byciem postrzeganym jako "donosiciel".
• Konflikt wartości: rozdźwięk pomiędzy lojalnością wobec firmy a poczuciem sprawiedliwości i etyki.

W wieloaspektowych badaniach ujawniono alarmujące dane: aż 85% sygnalistów cierpi na silne objawy lęku, depresji, nadwrażliwości interpersonalnej, agorafobii i zaburzeń snu, a 48% osiąga poziom kliniczny tych problemów. Dodatkowo w australijskim badaniu pielęgniarek ok. 70% skarżyło się na zmęczenie, bezsenność, bóle głowy i narastający stres po zgłoszeniu nieprawidłowości .

Sygnalista: obrońca dobra wspólnego czy donosiciel?

W kulturze organizacyjnej niejednokrotnie pojawia się narracja, że sygnalista to "donosiciel", który szkodzi firmie. Tymczasem badania Europejskiego Instytutu ds. Etyki Biznesu pokazują, że sygnaliści odgrywają kluczową rolę w budowaniu przejrzystych i etycznych organizacji.

Pracownicy zgłaszający nieprawidłowości doświadczają pełnego spektrum emocji:

• Strach: przed odwetem, przed niepewną przyszłością.
• Złość: na nieetyczne zachowania i brak reakcji przełożony.
• Poczucie winy: za destabilizację sytuacji w zespole.
• Bezsilność: wobec systemowych nieprawidłowości.
• Odpowiedzialność: za współtworzenie bezpiecznego środowiska pracy.

Znaczenie wsparcia psychologicznego

Organizacje mogą realnie wpłynąć na komfort psychiczny sygnalistów, wprowadzając:

• Dostęp do anonimowych kanałów zgłaszania.
• Programy wsparcia psychologicznego (EAP).
• Szkolenia z zakresu etyki i praw pracowniczych.
• Otwartą komunikację i promowanie kultury wspierania sygnalistów.

Z badań wynika, że wsparcie ze strony organizacji znacząco zmniejsza poziom stresu i lęku u osób zgłaszających nieprawidłowości.

Budowanie kultury otwartości

Rozmowa o etyce i sygnalistach powinna być elementem codziennego życia organizacji. Ważne jest, by liderzy:

• Uznawali wartość sygnalistów w procesie doskonalenia organizacji.
• Przeprowadzali szkolenia z etyki i reagowania na nieprawidłowości.
• Zachęcali do dialogu na temat problemów i wątpliwości.

Rola sygnalisty to nie tylko kwestia prawna, ale przede wszystkim ogromne wyzwanie psychologiczne. Zrozumienie tego mechanizmu przez pracodawców i wspieranie sygnalistów w psychologicznych wyzwaniach to klucz do budowania zdrowszych, bardziej etycznych miejsc pracy.

Więcej o tym kim jest sygnalista, jakie ma prawa oraz jak wygląda proces zgłaszania naruszeń - znajdziesz tutaj.