Stres w pracy – jak się przed nim chronić? 

Stres w pracy dotyczyć praktycznie każdego pracownika. Jeśli występuje sporadycznie, przy nowych wyzwaniach, może uznać go za coś motywującego. Jeśli jednak jest zjawiskiem cyklicznym lub stałym, warto zwrócić na tę kwestię większą uwagę. Artykuł w większości został napisany na podstawie wytycznych Państwowej Inspekcji Pracy. 

Kiedy doświadczamy stresu w miejscu pracy?

O stresie w miejscu naszego zatrudnienia możemy mówić wtedy, gdy pracownicy i/lub pracodawcy czują dyskomfort psychiczny, który dotyczy sytuacji, wymagań, warunków czy relacji występujących w tym miejscu.

Kiedy stres nie jest motywujący i staje się dla nas groźny?

Przede wszystkim warto zwrócić tu uwagę na ilość sytuacji stresogennych. Jeśli trwają długo lub z powtarzalną częstotliwością – mogą być trudne do opanowania oraz przynosić długotrwałe, fatalne skutki dla zdrowia człowieka i funkcjonowania przedsiębiorstwa.
Jeśli wymagania lub warunki pracy wykraczają poza możliwości danego pracownika, a problemy nie są na bieżąco rozwiązywane, to często reakcja stresowa naraża nas na permanentny stres w miejscu pracy. Pracownik jest wtedy w stanie nieustannego napięcia, nadaktywności lub niewspółmiernej do osobowości nieśmiałości. Często współtowarzyszą takie reakcje i emocje jak strach, lęk, złość czy gniew. 

Jeśli stres jest długotrwały, osoba na niego narażona może ukazywać różnego rodzaju reakcje fizyczne jak np. utratę sił, senność, zmęczenie, ból głowy czy brzucha. Często taka osoba nie jest aktywna w zespole, unika działania i zmian czy dodatkowych obowiązków.

Taki stan psychiczny może doprowadzić do długotrwałych, trudniejszych do opanowania skutków. Może przyczynić się to do obniżenia poczucia własnej wartości czy elastyczności, a także umiejętności radzenia sobie z problemami, zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Stres, który odczuwa jeden pracownik, może mieć wpływ na cały zespół, a nawet na działanie całego przedsiębiorstwa.

Jeśli szybko znajdzie pomoc (specjaliści, współpracownicy, przełożeni) to do pełnej sprawności zawodowej może powrócić już po okresie krótkiego wypoczynku i regeneracji, ale także po zmianie stanowiska czy obowiązków oraz realnego wsparcia innych współpracowników.

Zdrowotne skutki stresu w miejscu pracy

• ból mięśni, szczególnie karku i kręgosłupa
• problemy układu pokarmowego (np. bolesne skurcze jelit, owrzodzenia)
• obniżenie odporności organizmu
• problemy z sercem (zawały, nadciśnienie, udary)
• depresja, nerwice, stany lękowe
• zwiększone ryzyko zachorowania na chorobę nowotworową
• uzależnienia i choroby nimi wywołane.

Ekonomiczne skutki stresu w pracy

• porzucenie (w sposób zamierzony lub nie) wydajności i efektywności swojej pracy
• częstsze popełnianie błędów
• niestosowanie się do poleceń
• częstsze wykorzystywanie urlopów, zwolnień lekarskich
• szybsze wypalenie zawodowe
• rezygnacja z pracy.

Brak reakcji na stres może więc mieć duży wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa: zwiększać koszty i przyczyniać się do strat. Błędne decyzje, zwolenia, nieprawidłowa obsługa klienta, zastępstwa to tylko nieliczne z wielu negatywnych skutków permanentnego stresu wywołanego pracą.

Co właściwie dzieje się z człowiekiem w sytuacji stresowej?

Reakcja stresowa jest czynnikiem ewolucyjnym, którego zadaniem jest przygotowanie organizmu do reakcji lub walki z zagrożeniem. Dlatego w czasie stresu:

• dochodzi do aktywacji wszystkich wewnętrznych układów człowieka
• podnosi się wydzielanie hormonów takich jak kortyzol czy adrenalina
• przyspieszone jest bicie serca i oddech, zwiększa się napięcie mięśni, cisnienie krwii wydolność, zmiejsza się odczuwalność bólu 
• całość uwagi skupiona jest na zagrożeniu
• osoba w stresie jest nadaktywna ruchowo, odczuwa pobudzenie i silne napięcie, często dochodzi do zachowań agresywnych.

Kto jest najbardziej zagrożony stresem w pracy?

Szerokie zróżnicowanie osobowości, charakteru czy temperamentu może narażać na sytuacje stresowe każdego z nas. Poziom odczuwania i radzenia sobie ze stresem również jest zróżnicowany, dlatego szczególnie na stres w pracy narażone są osoby ze względu na:

• młody lub podeszły wiek
• krótki staż pracy
• niedopasowanie wykonywanych obowiązków do predyspozycji
• wrodzoną wrażliwość na bodźce
• problemy pozazawodowe (prywatne).

Przyczyny stresu zawodowego

„Długotrwały, chroniczny stres w miejscu pracy najczęściej jest powodowany przyczynami tkwiącymi w tzw. psychospołecznych warunkach pracy, tj. w przeciążeniu ilościowym pracą, przeciążeniu jakościowym pracą, niedociążeniu jakościowym pracą, ograniczonym zakresie kontroli nad pracą, niejasnością roli zawodowej, konfliktem roli zawodowej, brakiem wsparcia ze strony współpracowników i przełożonych oraz w fizycznych warunkach pracy”. [www.pip.gov.pl]

Przeciążenie ilościowe pracą:

• duży wysiłek fizyczny
• zaskakujące, nieplanowane zadania i obowiązki
• narzucone odgórnie tempo pracy (pośpiech, presja, 
• nieadekwatna ilość pracy do jej czasu wykonania (nadgodziny, niedobór pracowników). 

Przeciążenie jakościowe pracą:

• duża odpowiedzialność za zadania, mienie czy współpracowników (często nieadekwatna do zajmowanego stanowiska)
• dylematy moralne
• decyzyjność ze znaczącymi dla tej osoby konsekwencjami.

Niedociążenie jakościowe pracą:

• proste, powtarzalne, monotonne obowiązki i czynności w pracy
• stanowisko poniżej możliwości i umiejętności pracownika.

Ograniczony zakres kontroli nad pracą:

• brak elastyczności w wymiarze czasu pracy, przerw
• nieustanne zmiany warunków pracy, jej organizacji, miejsca czy celu
• brak feedbacku, niemożność poznania efektów własnej pracy.

Niejasność pełnionej roli zawodowej:

• nieznajomość własnych obowiązków
• brak wiedzy w temacie sposobu wykonywania obowiązków
• przymus samozatrudnienia w miejscu pracy.

Konflikt roli zawodowej:

• sprzeczne, niespójne i zmienne wymagania przełożonych
• przymus kooperacji z wieloma stronami przedsiębiorstwa, rola rozjemcy i pomysłodawcy rozwiązań
• brak perspektyw rozwoju i awansu
• stanowisko poniżej własnych aspiracji
• wpływ życia zawodowego na życie prywatne
• niski prestiż społeczny wykonywanego zawodu.

Brak wsparcia ze strony współpracowników i/lub przełożonych:

• system motywacji pracowników nastawiony jest na rywalizację i konflikty pracownicze
• brak niezbędnych informacji oraz narzędzi do pracy
• brak wdrożenia w zmiany
• samotność w pracy (np. ze względu na zajmowane stanowisko)
• niewystarczająca, selektywna pomoc współpracowników/przełożonych lub jej brak
• utrudniony kontakt z osobami w firmie
• dyskryminacja (m.in. pod względem religii, płci, orientacji seksualnej itp.)
• przemoc fizyczna i psychiczna ze strony współpracowników i/lub przełożonych.

Fizyczne warunki pracy:

• permanentny hałas
• niedostosowana temperatura (zbyt niska lub wysoka)
• uciążliwe zapachy
• styczność z substancjami niebezpiecznymi (np. łatwopalnymi, trującymi). 

Jak zapobiegać i chronić się przed stresem w pracy i nie tylko?

Pierwszym krokiem do zredukowania poziomu stresu jest poznanie jego przyczyny (bardzo wiele wymieniliśmy w akapitach powyżej). Krokiem kolejnym powinno być działanie mające na celu zapobieganie lub eliminację czynników stresogennych i idących za nimi skutków zdrowotnych i ekonomicznych.

Jak można chronić się przed stresem?

• wykonywanie ćwiczeń oddechowych
• kontakt z naturą, spacery
• uprawianie ulubionego sportu (jakakolwiek aktywność fizyczna będzie tu wskazana)
• zbilansowana dieta (z niską zawartością kofeiny, cukru i alkoholu)
• unikanie używek
• zadbanie o higienę snu, regularny wypoczynek
• rozmowy z bliskimi lub w razie potrzeby – ze specjalistą.

Jeśli odczuwasz lęk, stres i strach przed pójściem do pracy lub wiesz, że nie jest to stanowisko, na którym długo “wytrzymasz”, skorzystaj z konsultacji, która pomoże Ci obrać nowy kurs i zrealizować ustalone cele.